Zülfü Livaneli || Son Ada

Zülfü Livaneli'nin 2009 yılı Orhan Kemal Roman Armağanı kazanmış kitabı...

Son Ada, bir ütopyanın distopyaya dönüşünün sarsıcı öyküsü. Son Ada, Türkiye'nin adeta siyasi bir portresi.

Mutlu mesut yaşayıp giden bir adayı, bir diktatörün gelip nasıl tekniklerle cehenneme çevirdiğini anlatan bir roman. Mesajını doğrudan değil, sembollerle, somutlaştırarak veriyor. 

Romanda ada bir ülkeyi, adanın kırk haneli sakinleri halkı, içlerinden 1 numara sermayeyi, yazar muhalif aydınları, Lara duyarlı, güçlü kadınları, anlatıcı korkak muhalifleri, başkan güce tapan ve kendi çıkarını her şeyin üstünde tutan diktatörü temsil ediyor.

Sanırım Zülfü Livaneli bir diktatörün kullandığı başlıca tekniklerin hepsine yer vermiş. "Düşmanımın düşmanı dostumdur", "başarısızlığın sorumlusu muhalefettir", yalan söylenebilir, yalan ortaya çıkarılırsa bunu yapanların kişiliğine saldırmak gerekir..... gibi gibi. Özellikle yabancı ülkelerde gördüğümüz "ülkesini terk eden diktatör" motifi romanın sonunda öyle işlenmiş ki aslında bunun o ülkeye değil bir diktatörün kendisine yaptığı iyilik, kaçış olduğunu görüyoruz.

Diktatör; her cümlesine demokrasi ve medeniyet diye başlayıp sonunda ölüm ve şiddet çağrısı ile bitiriyor. İşin ilginç yanı; alınan kararların hepsi "demokrasi" ile oluyor. Çoğulcu demokrasi. 

“Halk dediğin değişken bir şeydir. Bugün böyle davranır, yarın tam tersini yapar. Teşvik ve tehdide bağlı olarak” kuralını harfiyen uygulayan Başkan, ada sakinlerini türlü zenginlik hayalleri ile kandırıp, ardından sopa göstererek ve bu işin olmazsa olmazı gizli düşmanlar yaratarak idaresini güçlendiriyor tüm bu sürükleniş boyunca. Kendisine soru sorulmasından da, soranlardan da korkarak, demokrasi, medeniyet, daha iyiye kavuşma kavramlarının arkasına sığınarak...

Az okuyanlar ve siyasetten uzak kişiler için "diktatörlük nasıl gelişir, nasıl yerleşir, nasıl kısır döngüye dönüşür?" çok basit bir anlatımla okuyucuya anlatılıyor.

Zülfü Livaneli, bana kalırsa ülkemizde son yıllarda yaşananları açık açık siyasi dille anlatmak istememiş, onun yerine dile getirmek istediklerini "Son Ada"ya kurgulamış.. Şahane bir kurgu ve basit bir anlatımla her şeyi tek tek söylemiş.

Son Ada, sadece bu zamana ve sadece buraya ait olmayan bir roman bence. Dünya’nın neresinde yaşarsa yaşasın bir okur bu kitapta; geçmişinden, ülkesinden, komşusundan ve kendisinden gerçekleri görebilecektir.

Okurken çok kızdım ada sakinlerine "nasıl bu kadar saf olunur, nasıl göremezsiniz, nasıl düne kadar hiçbir zararı olmayan dostunuz martılar bugün en büyük düşman ilan edilir ve bu linçe nasıl bu kadar tepkisiz kalınır" diye... 

Sonra benzerlik beni şaşırttı, utandırdı... O diktatörün sözleri o kadar tanıdık ki... Ahh, bir görseniz... 

Son Ada bugünlerde okumak için birebir. Her şeyden önce doğayla savaşmanın insanın kendisiyle savaşıp kendisini yok etmesi demek olduğunu söylüyor. İnsan topluluklarının ne derece manipülasyona açık olduğuna, hafızalardan düşüncelere her şeyin güç tarafından ne güzel şekillendirebildiğine dair örnekler sunuyor. 

*******

Livaneli; kitabın finalini "olması gereken" ile bitirmiş. Gönüllerden geçen bir sonla..

Hiç tahmin edilmeyen bir sessiz kahraman çıkıyor.. Başkan, yaptıklarının bedelini ödüyor.. Ada halkı ise yaşananlara sessiz kaldığı, tepki vermediği, sahip çıkmadığı için bedel ödüyor... Hem de ağır bir bedel..

“Zaten bir yerde kötülük varsa, oradaki herkes biraz suçludur” 

Okuyun, okutun..!